Wystarczy, że człowiek wstydzi się sam przed sobą

Zawstydzanie, wyśmiewanie, niemiłe podteksty, pogardliwe spojrzenia, presja spełniania oczekiwań, czyli to, co spotyka nas paradoksalnie ze strony najbliższych, choć i obcy pozwalają sobie na taki rodzaj krytyki. Chyba każdy choć raz w życiu słyszał wypowiedziane pod swoim adresem ze złością: Nie masz wstydu! – albo z pogardliwym kręceniem głową: Po tobie się tego nie spodziewałem. A może z pretensją w głosie: Zrób to dla mnie, nie bądź egoistą – lub bez docenienia wysiłków: Weź się do prawdziwej pracy!

Iwona Majewska-Opiełka w swojej ostatniej książce podchodzi do tematu budowania najważniejszego związku, czyli mądrej miłości do siebie z wielu stron. Bardzo duże znaczenie przypisuje poczuciu własnej wartości, a ono z kolei zależy od wielu czynników. Bez opiekowania się sobą i troszczenia się o poczucie własnej wartości, zaczynamy oddalać się od siebie. Nie bez znaczenia są nasze przeżycia i doświadczenia – z wcześniejszych etapów życia, jak i te aktualne.

Zainspirowana książką „Najważniejszy związek, czyli mądra miłość do siebie” postanowiłam poruszyć temat ważny, choć chyba zbyt rzadko podejmowany. Zawstydzanie, wyśmiewanie, etykietowanie. Dla mnie jest to po prostu rodzaj szantażu emocjonalnego. Komunikacja bez dobrych intencji.

Przeczytaj, o czym jest książka: Najważniejszy związek, czyli mądra miłość do siebie
lub zobacz spis treści

       

Po tobie się tego nie spodziewałem…

Z własnego życia pamiętam kilka sytuacji zawstydzania mnie. Oczywiście było ich pewnie dużo więcej, ale te zapamiętałam szczególnie. Wydarzyły się stosunkowo niedawno – kilka lat temu. W każdym razie nie w dzieciństwie, co pokazuje, że dorośli pozwalają sobie traktować w ten sposób również innych dorosłych, nie tylko uległe, wrażliwie dzieci.

Nazywam te przekazy zawstydzaniem, a nie krytyką, ponieważ choć podobnie jak krytyka zawierają w sobie jakiś rodzaj negatywnej oceny, to dodatkowo przybierają specyficzną formę – czasem mocno szyderczą, czasem delikatnie prześmiewczą, z ironią, zawsze jednak zawstydzającą, często wzbudzającą dodatkowo poczucie winy czy poczucie obowiązku.

Raz zostałam niesprawiedliwie oceniona i potraktowana jak „paniusia”, która rano nie może odpowiednio wcześnie wstać, żeby zdążyć na montaż mebli w swoim nowym mieszkaniu. A umowa była taka, że panowie zadzwonią, kiedy będą wjeżdżali do Warszawy, a nie kiedy będą stali już przed blokiem. Na szczęście odpowiednio zareagować pomogło mi podwyższone ciśnienie, spowodowane pokonaniem odległości ze starego do nowego mieszkania w tempie biegacza.

Normalnie (w tamtym czasie) przyjęłabym pewnie uwagi pokornie, przepraszając panów, że musieli dziesięć minut czekać. Na szczęście adrenalina wyzwoliła reakcję, z której dziś jestem dumna. Fakt, że zapamiętałam to wydarzenie, jest nie bez znaczenia. Mimo wydawałoby się nieprzyjemnej sytuacji, urosłam w siłę. Tak się czuje człowiek, który dotychczas mając poczucie niesprawiedliwego osądu, zachowywał zimną krew, a tym razem pozwolił sobie na bezpośrednią obronę. Zapomniałam wspomnieć, jak bardzo moja reakcja zmieniła zachowanie panów montażystów – zgodnie ze słowami Sonyi Friedman: „Sposób, w jaki traktujesz siebie, ustala standardy dla innych”.

Innym razem, przed sześciu czy siedmiu laty, kiedy publikowałam któryś z pierwszych wpisów w MalinowejTv, przeczytałam komentarz psychologa, chłopaka starszego ode mnie o rok, którego nigdy osobiście nie poznałam, a wiedziałam jedynie, że kończył studia na tej samej uczelni. Obserwując jego zachowania w sieci, widziałam, że miał tendencję do nieuprzejmości. To było coś więcej niż krytyka. To było wymierzone w drugą osobę zawstydzenie, np.: „Masakra, po Tobie się tego nie spodziewałem”. Przeczytałam coś podobnego pod swoim wpisem. Jeszcze wtedy nie wiedziałam, że to nie jest ten rodzaj krytyki, który się bierze do siebie. Bo co w tym konstruktywnego? Gdzie ta dobra intencja z drugiej strony?

Nie wspomnę już o poziomie komentarzy na przeróżnych portalach internetowych. Na swoim blogu jak w swoim domu – chciałabym zachować odpowiedni poziom komunikacji. Okazuje się, że sztuką jest umieć wyrazić inne niż swoje zdanie czy nawet krytykę w sposób delikatny.

Zawstydzanie a dobre intencje

Nie trudno domyślić się, że najwięcej zawstydzania spotyka nas w dzieciństwie. Dorosłymi kierują niejednokrotnie dobre intencje. Przecież zawstydzić dziecko, wytykając mu błędy, niedociągnięcia czy porównując je z innymi, to chyba lepiej niż dać klapsa lub skrzyczeć. Taka krąży opinia. Pisze o tym Pani Iwona:

Jednym ze sposobów na wychowanie dziecka było przez wiele lat zawstydzanie. Dzieci zawstydzano przy klasie, przy innych dzieciach, w rodzinie i wśród obcych – precyzyjnie dobieranymi słowami. Wierzono, że dzięki temu będą w przyszłości unikać zawstydzających je okoliczności. Pewnie tak, ale będą też unikać wszelkich okoliczności, które mogą im się kojarzyć ze wstydem. Żartowanie z dzieci, ośmieszanie ich czy pozwalanie na tworzenie atmosfery, która sprzyja wyśmiewaniu bądź wyszydzaniu przez inne dzieci, bolą nie tylko w momencie, kiedy mają miejsce, ale także długo potem. To osłabia poczucie własnej wartości i hamuje sięganie po więcej, ale też wypowiadanie się w obecności innych. Tak powszechny w Polsce lęk przed publicznymi wystąpieniami jest w gruncie rzeczy lękiem przed wstydem, wyśmianiem i innymi reakcjami, które nie są po prostu akceptacją. Nie musi nas zachwycać poziom wykonania, nie musi zgadzać się z tym, co próbują zrobić inni, w ostateczności możemy zrezygnować z udziału w sytuacji, która budzi nasze zażenowanie, ale nie możemy szydzić z czyichś starań, zwłaszcza gdy przyświeca im dobry cel. Informację zwrotną można przekazać tak, aby nie niszczyć poczucia własnej wartości człowieka, nie odbierać mu godności. Ważne jest to szczególnie w przypadku dzieci, ale nie tylko – również dorosłym można w taki sposób zniszczyć wiarę w siebie. Złośliwość oraz sarkastyczne czy otwarcie wyśmiewające uwagi nie powinny się zdarzyć, tymczasem są bardzo popularne, buduje się wręcz na nich swoiste przedstawienia, które gromadzą licznych widzów.

Ludzie wstydzą się sami przed sobą, nie potrzebują do tego publiki

Dorośli kształtują w dzieciach przekonania dotyczące przestrzeganych zasad i systemu wartości. Od małego wstydzimy się, kiedy nie działamy w zgodzie z tymi wartościami. Taki wstyd ma moc zmieniania zachowania, naprawiania błędów.

Przekazy dorosłych powinny jednak dotyczyć zachowań, a nie uderzać w konkretną osobę. No i forma – trzeba nauczyć się omijać zawstydzanie, lekceważenie wysiłku, wkładu, odbieranie zasług, wdrukowywanie oczekiwań względem drugiej osoby. Tu warto zacząć zwracać uwagę na zwroty i kołaczące się w naszych myślach powiedzonka (przekazywane czasem z pokolenia na pokolenie), a następnie przypomnieć sobie, kiedy i od kogo słyszeliśmy te słowa lub w jakich okolicznościach sami używaliśmy lub używamy ich w stosunku do jakiejś osoby. Dotyczą one zarówno mężczyzn, jak i kobiet, cech charakteru, oceny intelektu, ale też wyglądu, urody, preferencji, zachowań, poglądów itp.:

• „Nie masz wstydu!” (zawstydzanie dotyczące przeróżnych sytuacji);
• „Nie gap się w lustro, bo diabła zobaczysz” (brak akceptacji dla skupiania się na swoim wyglądzie);
• „Nie mizdrz się do lustra” (brak akceptacji dla zajmowania się swoją fizycznością, atrakcyjnością);
• „Ale z ciebie egoista” (gdy chcesz postąpić po swojemu);
• „Ale ci się trafiło, masz szczęście” (niedocenianie wysiłku włożonego w pracę);
• „Zajmij się robotą, a nie głupotami” (gdy robisz coś, co wymaga od Ciebie wysiłku, ale „niestety” nie polega na opuszczaniu domu na osiem godzin pracy).

Do dzieci szybko przywierają etykiety, spostrzeżenia, przekonania, które potem kształtują zarówno oczekiwania innych ludzi, jak i – co gorsza – oczekiwania dziecka dotyczące samego siebie i własnych możliwości, a także jego przekonanie, jak jest odbierane.

(Iwona Majewska-Opiełka)

Konkurs

Drodzy Czytelnicy, mam dla Was cztery egzemplarze książki „Najważniejszy związek, czyli mądra miłość do siebie” do wygrania. A zadanie konkursowe polega na opisaniu (w komentarzu poniżej lub na Facebooku pod postem) przykładów zawstydzania, etykietowania, jakie obserwujecie w swoim otoczeniu. Mogą to być osobiste doświadczenia – czy to z przeszłości, czy też te, z którymi spotykacie się aktualnie – lub ogólne spostrzeżenia, obserwacje, przykłady zwrotów, przekazów zaszczepianych dzieciom lub dorosłym przez ich bliskich lub całkiem obcych.

Mile widziane udostępnienie wpisu na Facebooku lub w innych mediach społecznościowych.

Zapraszam do udziału – nagrody są tego warte!

Konkurs trwa od 18.10.2017 do 29.10.2017 do godziny 23:59. Wygrywają cztery osoby.

Wyniki zostaną podane w ciągu trzech dni od zakończenia konkursu na fanpage’u MalinowejTv i na blogu pod tym artykułem.

Wyniki

Bardzo dziękuję za komentarze. Nagrody otrzymują: Ewa Karwowska (za pierwszy i bardzo bezpośredni komentarz), Katarzyna Walas (za podanie przykładu pewnego paradoksu – docenianie, chwalenie (nie tylko krytyka) w pewnych okolicznościach też może być formową zawstydzania), Balij Agata (za tak osobisty komentarz), Emi Lunia (za podzielenie się doświadczeniami pracy w Norwegii oraz za pokazanie, że przez pryzmat swojej empatii, sami potrafimy zawstydzić się „w czyimś imieniu”).

Gratuluję i proszę o kontakt marzena@malinowa.tv, aby podać dane do wysyłki – imię, nazwisko, adres i numer telefonu dla kuriera.